Sultanahmet, dünyanın başlangıç noktası olan bir meydandır. Çünkü
Sultanahmet Meydanı'na inerken Meydanla Ayasofya'nın arasındaki tam
Yerebatan Sarnıcı'na girilen yerde bir Milion taşı vardır. Bu taş,
imparatorluğun dört bir tarafına uzanan yolların başlangıç noktasıdır.
Sultanahmed'in sınırları aşağıda Cağaloğlu'ndan başlar, denize kadar
uzanır. Batı tarafında Divanyolu üzerinden Beyazıt'a kadar devam eder.
 |
| Dikilitaş |
|
Sultanahmet Meydanı, Bizans döneminde hippodrom
olarak varlığını sürdürüyordu. Burası 500 yıllık dünya başkentinin
merkeziydi. Hippodromda özel askeri törenler ve at yarışları düzenlenir,
imparator da bizzat iştirak ederdi. Hippodromun ortasında Mısır
firavunu III. Tutmosis tarafından MÖ 15. yüzyılda yaptırılmış bir
dikilitaş vardır. Bu taş Roma imparatoru II. Constantius'un MS 357
yılında tahtta bulunuşunun 20. yılı onuruna Nil ırmağı üzerinden
İskenderiye
şehrine taşındı . Daha sonra, MS 390 yılında imparator I. Theodosius
dikilitaşı gemi ile İstanbul'a getirterek Hippodrom'da şimdiki yerine
diktirdi. Bu dikilitaş ile Sultanahmed Camii'nin cephesi mimari ve
geometrik açıdan mükemmel bir uyum içerisindedir. Dikilitaş'ın yanı
başında Peleponnes (Platea) savaşları denilen Klasik Yunan çağındaki iç
savaştan sonra yapılan barışın nişânesi olarak, Delfi'deki Apollon
mabedine sunulan bir kazan şeklindeki büyük tunç sunağın ayaklarından
biri yer alır. Bu Yılanlı Sütundur ve bugün yerinde olmayan yılan
başları Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir. Hippodrom'daki üçüncü
sütun ise Konstantinos VII Porfirogennetos tarfından törenlere
düşkünlüğü nedeniyle diktirilmiştir.
Ayasofya, 532 Nika İsyanı'nın bir sonucudur. Çünkü İmparator
Justinianus ve karısı Teodora'ya karşı ayaklananlar "Nika" (Zafer) diye
bağırıyordu ve o arada Ahşaptan bir kilise olan Ayasofya'yı yakmışlardı.
Bugünkü Ayasofya, imparatorun kiliseyi yeniden yaptırmasıyla ortaya
çıkmıştır. Kilise 537 yılında uzun bir inşaattan sonra açılmıştır.
Ayasofya'nın özelliği geniş bir kubbesinin bulunmasıdır. Kilise Aydınlı
ve Miletli İsidoros ve Anthemios tarafından inşa edildi ve Mimar Sinan'a
kadar büyük bir çöküntü ve tamir görmeden ulaştı. 1453'te Fetih ile
beraber Camiye çevrilen abide, son tamiratını Sultan Abdülmecid
döneminde gördü ve içindeki freskler Sultan Abdülmecid tarafından kitap
halinde bastırıldı. Cami 1930'larda Cumhuriyet'in uluslarası alandaki
yeni bir yorumu olarak müze haline getirildi.
Sultanahmed
Meydanı Bizans'tan Osmanlı'ya geçtiğinde At Meydanı olarak anılıyordu.
14. Osmanlı Padişahı Sultan I.Ahmed tarafından Sultanahmed Camii'nin
inşaasından sonra (1609-1616) Sultanahmed Meydanı adını aldı. , Mimar
Sedefkâr Mehmet Ağa'ya yaptırılılan caminin özelliği altı minaresi
olmasıdır. Osmanlı mimarisinin son şâheserlerinden olan bu camii
özellikle çinileriyle ünlüdür.
Bizans
Hippodromuyken Nika ayaklanmasına sahne olan Sultanahmed Meydanı,
Atmeydanı iken de büyük bir ayaklanmaya sahne olmuştu. Kanuni'nin makbul
veziri İbrahim Paşa, Budin'den zaferle dönmüş, zaferinin bir nişânesi
olarak da Üç Güzeller isimli heykel grubunu kendi sarayının (bugün İslam
eserleri müzesidir) da içinde bulunduğu at meydanına diktirmişti. Daha
önce bir Müslüman sarayında heykele rastlamak mümkündü ama ilk kez bir
Müslüman şehrinin meydanına bir heykel -ki heykellerin vücutları da
açıktı- dikilmişti. Halkın tepkisini çeken heykeller ayaklanmaya sebep
olmuş ve Figâni ismindeki bir şair, Firdevsî'nin beyitlerini İbrahim
Paşa'ya göre değiştirerek şöyle aktarmıştı: "
Dünyaya iki İbrahim geldi / Biri put yıktı, biri put dikti."
Meydana 19. yüzyılda ilave edilen eserler de vardır. Bunlar; Marmara
Üniversitesi Rektörlüğü (eski ticaret mektebi) , Defter-i Hakan-i
Nezareti (tapu kadastro umumi müdiriyeti) ve Kayzer Wilhelm'in
İstanbul'u ziyareti hatırası olarak Bizantino-Morik denen sistemle
yapılan çeşmedir.
 |
| Sultanahmet Camii, 1895 |
Önceleri
tamamıyla ahşap binaların teşkil ettiği Sultanahmet, bugün betonlaşma
tehlikesi altındadır. Turizmin çekiciliği ve bir takım usülsüz yükselen
binalar meydanın tarihi dokusunu zedelemektedir. Sultanahmed her
metrekaresinin incelenmesi, değerlendirilmesi gereken bir yerdir. Bu
alandaki yoğun trafiği ve kötü yapılaşmayı doğuracak işyerlerinin
bulunması bu Avrupa'nın en güzel açık hava salonu için bir tehlikedir.
Bunun önünün alınması gerekir; çünkü bütün Avrupa'da ne Venedik'teki San
Marco, ne Paris'teki Concorde, ne de Roma'daki San Pietro Meydanı, bu
meydan kadar orjinal ve 1500 yıllık tarihin en iyi örneklerini
barındıran bir mahal olamaz.
Kaynakça: İlber Ortaylı, Osmanlı'yı yeniden keşfetmek, İstanbul 2011, s.147-155
0 yorum:
Yorum Gönder